De geschiedenis van de Von Nassau’s

Het kasteel Nassau dat bovenop een heuvel ligt nabij de gelijknamige plaats in de Duitse deelstaat Rheinland-Pfalz (Rijnland-Palts) stamt uit de 11e eeuw. Vanaf 1198 was Heinrich II. der Reiche (Hendrik II de Rijke; 1180 – 1251) de Graf von Nassau (Graaf van Nassau). Hij was sinds 1220 getrouwd met Mechteld von Wassenberg (1200 – 1247), en ze hadden elf kinderen. Na zijn dood in 1251 kwam het tot een machtsstrijd tussen twee van zijn oudste zonen, namelijk tussen zijn oudste zoon Walram II (1220 – 1280) en zijn derde zoon Otto I (1225 – 1290). In 1255 leidde dit tussen een opdeling van alle bezittingen van de Von Nassau’s. Het gebied ten noorden van de Lahn, een zijrivier van de Rijn, werd van Otto I von Nassau. En het gebieden ten zuiden ervan, waar ook het kasteel ligt, werd van Walram II von Nassau.

De “zuidelijke” Walram II von Nassau (1220 – 1280) trouwde in 1250 met Adelheid von Katzenelnbogen (‘van Kattenelleboog’; 1220 – 1288). Hun oudste zoon Diederik (geboren in 1250) was aartsbisschop en keurvorst van Trier van 1300 tot aan zijn dood op 23 november 1307. En hun tweede zoon Adolf (geboren in 1255) was de Roomse koning van Duitsland van 1292 tot aan zijn dood op 2 juli 1298.

De “noordelijk” Otto I von Nassau (1225 – 1290) trouwde met Agnes von Saarbrücken (1240 – 1300). Hun oudste zoon Heinrich I von Nassau (1270 – 1343) trouwde in 1302 met Adelheid von Sponheim – Heinsberg (1280 – 1343). Hun oudste zoon Otto II von Nassau (1305 – 1350) trouwde met Adelheid van Vianden (1305 – 1376). Hun oudste zoon Johann I von Nassau (1339 – 1416) trouwde op 30 november 1357 met Margaretha van de Marck – Altena (1340 – 1409). Hun derde zoon Engelbrecht I von Nassau (1370 – 1442) trouwde in Breda op 1 augustus 1403 met Johanna van Duivenvoorde (1392 – 1445). Hun zoon Johan IV von Nassau (Dillenburg, 1 augustus 1410 – Dillenburg, 3 februari 1475; Jan IV) trouwde op 7 februari 1440 met Maria van Sponheim (1425 – 1502). Hun zoon Johann V von Nassau (Breda, 9 november 1455 – Dillenburg, 30 juli 1516; Jan V) trouwde met Elisabeth von Hessen-Marburg (mei 1466 – 7 januari 1523). En hun vierde zoon, genaamd Wilhelm von Nassau, werd te Dillenburg geboren op 10 april 1487.

Wilhelm von Nassau sr. (“Willem de Rijke”)

Wilhelm von Nassau werd geboren op 10 april 1487 te Dillenburg in de Duitse deelstaat Hessen als zoon van Johann V von Nassau (1455 – 1516) en Elisabeth von Hessen-Marburg (1466 – 1523). De 19-jarige Wilhelm von Nassau trouwde op 29 oktober 1506 te Koblenz met Walburge van Egmond (1490 – 1529). Ze kregen twee dochters: Elisabeth von Nassau (1515 – 1523) en Magdalena von Nassau (1522 – 1567). De 44-jarige weduwnaar Wilhelm hertrouwde op 20 september 1531 met Juliana von Stolberg-Wernigerode (15 februari 1506, Stolberg, Sachsen-Anhalt – 18 juni 1580, Dillenburg, Hessen), die uit een eerder huwelijk met Philipp von Hanau-Münzenberg II (17 augustus 1501 – 28 maart 1529) drie kinderen had kregen. Naast deze vijf kinderen uit eerdere huwelijken kregen Wilhelm en Juliana samen nog eens elf kinderen: Wilhelm jr. (1533 – 1584), Johan VI (1535 – 1606), Lodewijk (1538 – 1574), Maria (1539 – 1599), Adolf (1540 – 1568), Anna (1541 – 1616), Elisabeth (1542 – 1603), Catharina (1543 – 1624), Juliana (1546 – 1588), Magdalena (1547 – 1633) en Hendrik (1550 – 1574). Deze Wilhelm von Nassau sr. werd later Wilhelm der Reiche (Willem de Rijke; 1487 – 1559) genoemd, niet omdat hij veel bezittingen had, maar omdat hij rijk aan kinderen was (namelijk 16 stuks). Deze “rijke” Willem overleed op 6 oktober 1559 in Dillenburg, Hessen, op 72-jarige leeftijd.

Wilhelm von Nassau jr. (“Willem de Zwijger”)

Wilhelm von Nassau jr. werd geboren op 24 april 1533 in Dillenburg, Duitsland, als zoon van Wilhelm von Nassau sr. (1487 – 1559) en Juliana von Stolberg-Wernigerode (1506 – 1580). Omdat hij, wanneer het hem beter uitkwam, zijn mond hield werd hij Wilhelm der Schweiger (Willem de Zwijger) genoemd. Bij vijf verschillende vrouwen kreeg hij in totaal 16 kinderen.

Op 8 juli 1551 te Buren trouwde de 18-jarige Wilhelm von Nassau jr. met de evenoude Anna von Egmond van Buren (Grave, maart 1533 – Breda, 24 maart 1558). Zij kregen drie kinderen: Maria von Nassau (1553 – 1555), Philipp Wilhelm von Nassau (1554 – 1618) en Maria von Nassau (1556 – 1616).

Nadat zijn eerste vrouw Anna op 25-jarige leeftijd was overleden had de zwijgzame Wilhelm een buitenechtelijke relatie met Eva Elinckx (circa 1535 – circa 1590; haar achternaam werd ook geschreven als ‘Elinckx’ of ‘Elinx’), waaruit een zoon werd geboren: Justinus von Nassau (1559 – 1631). Later trouwde Justinus’ moeder Eva met Abraham Arondeaux (1530).

In 1559 werd de Duitser Wilhelm von Nassau jr. door de Landsheer van de Zeventien Provinciën der Nederlanden, de Duitser Philipp von Habsburg (1527 – 1598; ook bekend als ‘Filips II’), benoemd tot diens plaatsvervanger, genaamd “stadhouder” (lees: legeraanvoerder) in de provincies Holland, Zeeland en Utrecht. Deze benoeming was omdat Philipp von Habsburg voorgoed naar Spanje vertrok. Hij benoemde zijn halfzus Margaretha von Habsburg (1522 – 1586), ook bekend als ‘Margaretha van Parma’, tot landvoogdes van alle zeventien Nederlandse provinciën.

Op 24 augustus 1561 hertrouwde de 28-jarige Wilhelm von Nassau jr. met de 16-jarige Anna von Sachsen (Dresden, 23 december 1544 – Dresden, 18 december 1577). Wilhelm en Anna kregen vijf kinderen: Anna von Nassau (1562 – 1562), Anna von Nassau (1563 – 1588), Maurits von Nassau (1564 – 1566), Maurits von Nassau (1567 – 1625) en Emilia von Nassau (1569 – 1629).

Op 31 oktober 1517 publiceerde Martin Luther (1483 – 1546) zijn 95 Stellingen. Dit veroorzaakte de geboorte van de Protestantse Reformatie. Een halve eeuw later begon op 10 augustus 1566 in de Lage Landen de zogeheten ‘beeldenstorm’. De bevolking van de Nederlanden keerde zich zowel tegen de Rooms Katholieke kerk als tegen de overheersing door de Von Habsburg’s. Als reactie op deze volksopstand stelde Philipp von Habsburg per 29 november 1566 Fernando Álvarez de Toledo y Pimentel (Piedrahíta in Ávila, 29 oktober 1507 – Tomar, 11 december 1582; ook bekend als ‘hertog van Alva’) aan om de Lage Landen weer onder controle te krijgen. Op 25 april 1568 vond de eerste veldslag plaats van een oorlog tegen de Spaanse overheersing die 80 jaren zou duren.

Nadat zijn tweede vrouw Anna op 32-jarige leeftijd was overleden hertrouwde de 42-jarige Wilhelm von Nassau jr. op 12 juli 1575 met de ongeveer 29-jarige Charlotte de Bourbon (circa 1546 – Antwerpen, 5 mei 1582). Wilhelm en Charlotte kregen zes dochters: Louise Juliana von Nassau (1576 – 1644), Elisabeth von Nassau (1577 – 1642), Katharina Belgica von Nassau (1578 – 1648), Charlotte Flandrina von Nassau (1579 – 1640), Charlotte Babrantina von Nassau (1580), Emilia Secunda Antwerpiana von Nassau (1581 – 1657).

Op 15 maart 1580 verklaarde Philipp von Habsburg de Nederlandse legeraanvoerder Wilhelm von Nassau jr. “vogelvrij” via een formeel edict. Dit betekent dat hij bij verstek was veroordeeld, en sindsdien buiten de wet was geplaatst. In dat edict werd Wilhelm von Nassau jr. beschuldigd van het zijn van de hooft beroerder ende bederver van tgeheel Christenrijck, ende namentlijck van dese Nederlanden (hoofdberoerder en bederver van het gehele Christenrijk, namelijk van de Nederlanden). Daarom stond er ook geschreven waerby een yeghelijck geauctoriseert wordt van hem te beschadigen, offenderen ende uyter weerelt te helpen, met loon ende prys voor den ghenen die des doen, oft daer toe assisteren zullen (waarbij iedereen wordt geautoriseerd om hem te beschadigen, aan te vallen en uit deze wereld te helpen, met loon en prijs voor degenen die dit doen of daartoe assisteren). Het edict bevatte verder nog vele bladzijden waarin Wilhelm von Nassau jr. werd beschuldigd van onder andere bigamie, hoogverraad en huichelarij. In 1581 hoorde de 24-jarige Fransman Balthasar Gérard, die in het Franse plaatsje Vuillafans was geboren als het negende kind van de plaatselijke rechter Jean Gérard en Barbe D’Emskerque, van dit edict, en besloot er gehoor aan te gaan geven.

Nadat zijn derde vrouw Charlotte op ongeveer 36-jarige leeftijd was overleden hertrouwde de 49-jarige Wilhelm von Nassau jr. op 12 april 1583 te Antwerpen met de 27-jarige Louise de Coligny (Châtillon-Sur-Loing, Frankrijk, 23 september 1555 – Fontainebleau, Frankrijk, 13 november 1620). Wilhelm en Louise kregen een zoon: Frederik Hendrik von Nassau (1584 – 1647).

Op 10 juli 1584 in Delft schoot de 27-jarige Balthasar Gérard twee kogels in de 51-jarige Wilhelm von Nassau jr., die daarop overleed. Na te zijn berecht en veroordeeld werd deze gehoorzame Balthasar vier dagen later, op 14 juli 1584, te Delft op een gruwelijke manier geëxecuteerd.

Maurits von Nassau

De Duitser Maurits von Nassau werd geboren te Dillenburg op 14 november 1567 als zoon van Wilhelm von Nassau jr. (1533 – 1584) en Anna von Sachsen (1544 –1577). Op zijn achttiende verjaardag, op 14 november 1585, werd hij benoemd tot stadhouder van Holland en Zeeland, maar niet van Utrecht, waarvan zijn vader, die vier maanden eerder was overleden, dat wel was. Maurits von Nassau had een buitenechtelijke relatie met Margarethe van Mechelen (circa 1581 – Leiden, 17 mei 1662) waaruit twee kinderen werden geboren: Willem von Nassau (ca. 1601 – 1627) en Lodewijk von Nassau (ca. 1602 – 1665).

Net als zijn vader was Maurits von Nassau niets anders dan een legeraanvoerder. In 1617 pleegde hij een staatsgreep omdat de steden via een democratisch genomen besluit voortaan hun eigen legers mochten gaan houden, waardoor de functie van stadhouder feitelijk inhoudsloos was geworden. Na die staatsgreep werd op 13 mei 1619 op het Haagse Binnenhof de voorheen machtigste man van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, namelijk de 71-jarige Johan van Oldenbarnevelt (1547 – 1619), onthoofd. Het moge duidelijk zijn dat Maurits von Nassau eindverantwoordelijk was voor deze afschuwelijke moord.

Moordenaar Maurits von Nassau overleed op 23 april 1625 in Den Haag.

Frederik Hendrik von Nassau

Frederik Hendrik von Nassau werd geboren op 24 februari 1584 in Delft als enig kind van Wilhelm von Nassau jr. (1533 – 1584) en Louise de Coligny (1555 – 1620). Hij had een buitenechtelijke relatie met Margaretha Catharina Bruyns (Emmerich, 1595 – 4 april 1625), waaruit een zoon werd geboren: Frederik Hendrik von Nassau jr. (1624 – 1672). Het jaar daarop, trouwde de 41-jarige Frederik Hendrik von Nassau sr. te ‘s-Gravenhage op 4 april 1625 (de dag waarop de moeder van zijn eerste kind stierf!) met Amalia von Solms (Braunfels, 31 augustus 1602 – ’s-Gravenhage, 8 september 1675). Dit was ook nog eens de dag nadat zijn halfbroer Maurits von Nassau (1567 – 1625) was komen te overlijden. Hij volgde zijn halfbroer als stadhouder op in de provincies Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland en Overijssel. Ook werd hij de opperbevelhebber van het leger van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden dat vocht tegen het Spaanse Leger van Vlaanderen. Vanwege zijn succesvolle belegeringen kreeg Frederik Hendrik von Nassau de bijnaam “De Stedendwinger”. Frederik Hendrik von Nassau en Amalia von Solms kregen vijf kinderen: Willem von Nassau (1626 – 1650), Louise Henriette von Nassau (1627 – 1667), Albertina Agnes von Nassau (1634 – 1696), Henrietta Catharina von Nassau (1637 – 1708) en Maria von Nassau (1642 – 1688). In 1640 werd hij ook stadhouder in Landschap Drenthe en in Groningen, Stad en Ommelande. De 63-jarige Frederik Hendrik von Nassau overleed op 14 maart 1647, een jaar voordat de Vrede van Münster werd getekend.

Willem von Nassau

Willem von Nassau werd geboren op 27 mei 1626 in ’s-Gravenhage als zoon van Frederik Hendrik von Nassau (1584 – 1647) en Amalia von Solms (1602 – 1675). Op 2 mei 1641 in Londen trouwde de 14-jarige Willem von Nassau met de 9-jarige Mary Henrietta Stuart (Londen, 4 november 1631 – Londen, 24 december 1660), de oudste dochter van de Engelse koning Charles Stuart (1600 – 1649) en Henriette-Marie de France (1609 – 1669), die weer de jongste dochter was van de Franse koning Henri (1553 – 1610). In 1642 maakte de 10-jarige Mary Stuart samen met haar moeder de overtocht naar haar echtgenoot in Holland. Na het overlijden van zijn vader werd Willem von Nassau in 1647 stadhouder van de provinciën Holland, Zeeland, Utrecht, Overijssel, Drenthe en Groningen en het gewest Westerwolde. Hij noemde zichzelf Willem II, maar in werkelijkheid was hij de derde Willem (of Wilhelm) von Nassau.

Omdat hij steeds minder grip had op de provinciën Holland en Zeeland verspreidde hij in 1649 een vals pamflet, getiteld “De elf artikelen”, waarin werd beweerd dat Holland samen met Engeland een oorlog tegen de overige gewesten aan het voorbereiden zou zijn. Toen dat niet het gewenste effect had pleegde deze “Willem II” samen met de stadhouder van Friesland (sinds 1640), Willem Frederik von Nassau (Arnhem, 7 augustus 1613 – Leeuwarden, 31 oktober 1664), een staatsgreep. Het was de bedoeling dat de stad Amsterdam op zaterdag 30 juli 1650 zou worden ingenomen door de gezamenlijke legers van beide Von Nassau’s, maar vanwege zware regenval met onweer verdwaalden deze soldaten op de hei bij Hilversum door slecht zicht, en werden de Amsterdammers tijdig gewaarschuwd.

Gelijktijdig met deze mislukte verrassingsaanval op Amsterdam liet deze “Willem von Nassau II” zijn politieke tegenstanders in de provincie Holland eveneens op zaterdag 30 juli 1650 opsluiten in slot Loevestein (nabij Gorkum en Workum, tegenwoordig geschreven als Gorinchem en Woudrichem). Deze coup d’état mislukte niet, en zo werden diverse Hollandse burgemeesters en statenleden, waaronder Jakob de Witt, anderhalve maand zonder proces gevangengezet. En ook werden admiraal Witte Corneliszoon de With (1599 – 1658) en raadpensionaris Adriaen Pauw (1585 – 1653) aangehouden als onderdeel van diezelfde staatsgreep. Hierdoor kreeg deze crimineel genaamd “Willem II” kort voor zijn dood ook in de provincie Holland toch nog de macht in handen.

Vier maanden later overleed de 24-jarige Willem von Nassau II kinderloos op 6 november 1650 te Den Haag aan de pokken. Zijn vrouw Mary Stuart was echter hoogzwanger toen zij weduwe werd. Acht dagen daarna, op 14 november 1650, beviel ze op 19-jarige leeftijd in het Binnenhof te Den Haag van een zoon. Zijn naam werd Willem Hendrik von Nassau. Tien jaar later overleed de 29-jarige Mary Stuart, op 24 december 1660, te Londen aan de pokken, net als haar echtgenoot.

Ruim twintig jaar eerder, in het begin van 1649, werd Mary’s vader Charles Stuart, afgezet als koning van Engeland en na een proces veroordeeld voor hoogverraad. Hij werd vervolgens publiekelijk onthoofd op 30 januari 1649. Zijn oudste zoon Charles jr. (29 mei 1630 – 6 februari 1685) vluchtte daarop naar zijn zusje Mary in Den Haag. Toch slaagde hij er 19 jaar later in om zijn vader te kunnen gaan opvolgen. In mei 1660 ging hij terug naar Engeland, nadat publiekelijk was gesteld dat hij recht op de troon zou hebben. En op 23 april 1661 werd hij te Westminster Abbey tot koning gekroond.

Echter na de dood van “Willem von Nassau II” op 6 november 1650 wilden de provincies Holland en Zeeland geen stadhouder meer aanstellen, en dat goede voorbeeld werd gevolgd door de provincie Utrecht. Deze drie provincies genoten hierdoor ruim twintig jaar lang van een stadhouderloos tijdperk met een eerlijke volksvertegenwoordiging.

Acht dagen na de dood van haar man, op 14 november 1650, beviel weduwe Mary Stuart (1631 – 1660) van een zoon: Willem Hendrik von Nassau (1650 – 1702).

Willem Hendrik von Nassau

Willem Hendrik von Nassau werd op 14 november 1650 in het Haagse Binnenhof geboren als zoon van de 8 dagen daarvoor overleden Willem von Nassau II (1626 – 1650) en Mary Stuart (1631 – 1660).

De eerste oorlog tussen het Engelse Gemenebest en de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden duurde van 29 mei 1652 tot 8 mei 1654.

Toen hij 10 jaar oud was overleed zijn moeder Mary Stuart, op 24 december 1660. Zijn moeders broer Charles jr. (1630 – 1685), die kort daarop ook officieel koning van Engeland, Schotland en Ierland zou worden, werd zijn voogd. Deze voogdijschap gebruikte deze Engelse koning om meer invloed in de Republiek de Nederlanden te verkrijgen, waar hij tenslotte ruim twintig jaar als vluchteling had geleefd.

De tweede oorlog tussen Engeland en de Republiek der Verenigde Nederlanden duurde van 1665 tot 1667.

In 1672 pleegde Willem Hendrik von Nassau een staatsgreep. Hij liet zich vervolgens aanstellen als stadhouder Willem III, en zijn voornaamste tegenstanders, de gebroeders De Witt, Johan en Cornelis, werden in dat jaar in opdracht van Willem Hendrik von Nassau vermoord.

Op 4 november 1677 in Londen trouwde de 26-jarige Willem Hendrik von Nassau met zijn volle nicht, de 15-jarige Mary Stuart (30 april 1662, Londen – 28 december 1694, Londen). Ze kregen geen kinderen.

Vanaf 13 februari 1689 werd zijn vrouw Mary Stuart koningin van Engeland, en later ook van Schotland en Ierland, waardoor hij daarvan koning werd. Tijdens hun heerschappij werd in 1694 de Bank of England opgericht.

Willem Hendrik von Nassau overleed te Kensington Palace in Londen op 19 maart 1702. Hiermee kwam deze afstammingslijn vanaf Willem “de Zwijger” ten einde.

Johann Wilhelm Friso von Nassau

Johann Wilhelm Friso von Nassau werd op 4 augustus 1687 August 4 te Dessau in de Duitse deelstaat Saksen-Anhalt geboren als de tweede zoon en het derde kind van Heinrich Kasimir von Nassau (18 januari 1657, Den Haag – 25 maart 1696, Leeuwarden) en Henriette Amalie von Anhalt-Dessau (26 augustus 1666, Kleve – 18 april 1726, Diez). Nadat zijn vader was overleden in 1696 werd de 9-jarige Johann Wilhelm Friso von Nassau formeel de volgende vorst van Nassau-Dietz en tevens de stadhouder van zowel de provincie Friesland als de provincie Groningen. Maar totdat hij meerderjarig was regeerde zijn moeder namens hem als regentes. In die tijd betekende ‘meerderjarig’ ‘vanaf 21 jaar’, maar vreemd genoeg werd hij al vanaf zijn 20e verjaardag, in 1707, stadhouder van Friesland. Stadhouder van Groningen werd hij geheel volgens het boekje pas een jaar later, in 1708, nadat hij formeel meerderjarig was geworden.

Johann Wilhelm Friso von Nassau trouwde op 26 april 1709 te Kassel in de Duitse deelstaat Hessen met Marie Luise von Hessen (7 februari 1688, Kassel – 9 april 1765, Leeuwarden). Op 13 oktober 1710 te Leeuwarden werd hun dochter geboren: Anna Charlotte Amalie von Nassau (1710 – 17 november 1777, Durlach).

Op 14 juli 1711 wilde de 23-jarige Johann Wilhelm Friso von Nassau bij de Moerdijk het Hollandsch Diep oversteken op weg naar Den Haag. Hij had daar een bespreking over de erfenis van zijn achterneef Willem Hendrik von Nassau (1650 – 1702) met Friedrich Wilhelm von Preußen (Berlijn, 14 augustus 1688 – Potsdam, 31 mei 1740), die daar ook aanspraak op maakte. Maar bij deze oversteek ging het mis en verdronk Johann Wilhelm Friso von Nassau. Hiermee was tevens de eventuele aanspraak van deze Friese tak van de Von Nassau’s op deze erfenis van tafel.

Anderhalve maand nadat Johann Wilhelm Friso von Nassau was verdronken werd zijn zoon Wilhelm Carl Heinrich Friso von Nassau geboren op 1 september 1711 te Leeuwarden. Hierdoor werd toch zijn moeder Marie Luise von Hessen (1688 – 1765) namens deze baby regentes, maar aanvankelijk alleen in Friesland.

Wilhelm Carl Heinrich Friso von Nassau

Wilhelm Carl Heinrich Friso von Nassau werd op 1 september 1711 te Leeuwarden geboren als zoon van weduwe Marie Luise von Hessen (1688 – 1765) en de anderhalve maand eerder overleden Johann Wilhelm Friso von Nassau (1687 – 1711). Vanaf zijn geboorte was hij formeel de stadhouder van Friesland, met zijn moeder als regentes uit zijn naam. In 1718 werd de 6-jarige Wilhelm Carl Heinrich Friso von Nassau formeel ook stadhouder van Groningen. In 1722 werd de 10-jarige Wilhelm Carl Heinrich Friso von Nassau formeel ook stadhouder van zowel de provincie Gelre als de provincie Drenthe. Op zijn 20e verjaardag, in 1731, nam Wilhelm Carl Heinrich Friso von Nassau deze vier stadhouderschappen over van zijn moeder.

In de avond van 25 maart 1734 trouwde Wilhelm Carl Heinrich Friso von Nassau met de twee jaar oudere Anna von Braunschweig (Hannover, 2 november 1709 – Den Haag, 12 januari 1759), het tweede kind en de oudste dochter van de Britse koning Georg Ludwig von Braunschweig (1683 – 1760) en Wilhelmina Charlotte Caroline von Brandenburg (1683 – 1737). Hun huwelijksvoltrekking vond plaats in de Duitse Kapel van het St. James’s Palace te Westminster in Londen. Ze gingen wonen in Leeuwarden, waar al hun kinderen ter wereld kwamen. In december van dat jaar (1734) werd hun eerste kind geboren, maar dit jongetje stierf na een paar dagen. Een jaar later, op 19 december 1735, volgde een doodgeboren meisje. En vier jaar later werd op 22 december 1739 opnieuw een meisje geboren, maar ook zij stierf al vier dagen. Nog weer vier jaar later, op 28 februari 1743, werd in Leeuwarden hun eerste levensvatbare kind geboren: Wilhelmine Carolina von Nassau (1743 – 6 mei 1787). Op 15 november 1746 volgde Anna Maria von Nassau, maar dit meisje overleed anderhalve maand later op 29 december 1746.

Op 2 mei 1747 werd Wilhelm Carl Heinrich Friso von Nassau benoemd tot stadhouder van Zeeland dat werd aangevallen door Frankrijk. Twee dagen later, op 4 mei 1747, benoemden ook de Staten van Holland hem tot stadhouder. Ook Utrecht en Overijsel stelden hem vervolgens aan als stadhouder. Daarmee was Wilhelm Carl Heinrich Friso von Nassau de stadhouder van alle zeven provincies van de Verenigde Nederlanden. Hij noemde zichzelf ‘Willem IV’. Hij verhuisde daartoe met zijn stadhouderlijk hof van Leeuwarden naar het Huis ten Bosch in ’s-Gravenhage.

Deze 35-jarige stadhouder Willem IV had in 1747 echter een groot probleem, want er was immers geen mannelijke opvolger. Toen zijn vrouw Anna 38 jaar oud was beviel ze opnieuw, maar Willem IV was niet de vader van dit jongetje. Zijn vrouw Anna had namelijk een verhouding gekregen met de kamerheer die in 1738 was aangesteld, en die met zijn gezin was meeverhuisd van Leeuwarden naar ’s-Gravenhage. Zijn naam was Douwe Sirtema van Grovestins (1710 – 1778), en hij was sinds 1736 getrouwd, en in 1740 werd hij vader van een zoon uit dat huwelijk. Hij was de natuurlijke vader van de zoon van Anna von Braunschweig, die op 8 maart 1748 te ’s-Gravenhage werd geboren. Zijn echte naam dient derhalve te zijn ‘Willem Batavus Sirtema van Grovestins’ (1748 – 1806). En zeer waarschijnlijk was Douwe ook de natuurlijke vader van Anna’s dochter Wilhelmine Carolina (1743 – 1787), die vijf jaar daarvoor was geboren.

Op 22 oktober 1751 te Huis ten Bosch overleed Wilhelm Carl Heinrich Friso von Nassau alias Willem IV. Daarmee kwam ook een einde aan deze tweede Von Nassau-afstammingslijn. Weduwe Anna von Braunschweig kon nu in alle vrijheid samen met haar geliefde Douwe Sirtema van Grovestins hun zoon Willem Batavus en hun dochter Wilhelmine Carolina opvoeden.

Willem Batavus Sirtema van Grovestins

Willem Batavus Sirtema van Grovestins werd op 8 maart 1748 in Den Haag geboren als bastaardzoon van Anna von Braunschweig (1709 – 1759) en Douwe Sirtema van Grovestins (1710 – 1778). Zijn moeder Anna was getrouwd met Wilhelm Carl Heinrich Friso von Nassau (1711 – 1751), beter bekend als stadhouder Willem IV. Toen Willem Batavus drie jaar oud was werd zijn moeder weduwe (en regentes), en werd hij sindsdien ook openlijk opgevoed door zijn natuurlijke vader, die zijn moeder nu dagelijks bezocht. Op jonge leeftijd viel hij van zijn paard, en ging daarna mank en met een pruillip door het leven. Toen hij 10 jaar oud was overleed zijn moeder Anna, op 12 januari 1759, en werd Marie Luise von Hessen (1688 – 1765), de moeder van Willem IV, de volgende regentes der Nederlanden. Zijn natuurlijke vader vertrok daarop met vrouw en kinderen naar Brussel. Zijn voogd werd ‘De Dikke Hertog’, die officieel Ludwig Ernst von Braunschweig (Wolfenbüttel, 25 september 1718 – Eisenach, 12 mei 1788) heette en toen veldmaarschalk was.

Nadat regentes Marie Luise von Hessen (1688 – 1765) op 9 april 1765 te Leeuwarden overleed werd de 22-jarige Wilhelmine Carolina (1743 – 1787), de zus van Willem Batavus, voor een klein jaar de volgende regentes der Nederlanden.

Al op zijn 18e verjaardag, in 1766, werd hij meerderjarig verklaard, en werd hij in de Staten-Generaal der Nederlanden tot stadhouder benoemd. Het jaar daarop, in 1767, werd hij vader van een buitenechtelijke zoon (deze Karel zoul later, op 11 juni 1808, te Parijs overlijden op 41-jarige leeftijd). Later in dat jaar, op 4 oktober 1767, trouwde Willem Batavus in Berlijn met Friederike Sophie Wilhelmine von Preußen (Berlijn, 7 augustus 1751 – Apeldoorn, 9 juni 1820), dochter van August Wilhelm von Preußen (1722 – 1758) en Luise Amalie von Braunschweig (1722 –1780). Ze woonden in Den Haag, waar ook hun kinderen werden geboren. Op 23 maart 1769 kregen Willem Batavus en zijn vrouw Wilhelmine een zoon, maar deze stierf nog dezelfde dag. Op 28 november 1770 werd hun tweede kind en eerste dochter geboren: Frederika Louise Wilhelmina (1770 – 28 oktober 1819, Delft). Op 6 augustus 1771 beviel zijn vrouw Wilhelmine van een doodgeboren jongetje. Daarna werd op 24 augustus 1772 Willem Frederik (1772 – 12 december 1843, Berlijn) geboren. En tot besluit werd op 15 februari 1774 Willem Georg Frederik (1774 – 6 januari 1799, Padua) geboren.

Sinds december 1780 was de Republiek der Verenigde Nederlanden opnieuw in oorlog met de Engelsen. Vanaf 1781 kwam er steeds meer weerstand tegen stadhouder Willem Batavus. In 1785 verliet hij Den Haag, en verhuisde hij naar Nijmegen. Op 27 augustus 1786 besloten de Staten van Holland dat hij niet langer het commando had over het Haagse garnizoen. Maar dankzij het leger van zijn schoonvader, die toen de koning van Pruisen was, arriveerde hij op donderdag 20 september 1787 in Den Haag, en nam de macht via een staatsgreep weer terug.

Nadat de Fransen de Nederlanden waren binnengevallen vluchtte Willem Batavus op zondag 18 januari 1795 naar Engeland. Daartoe reed hij met achttien rijtuigen, volgeladen met kostbaarheden naar Scheveningen, om vandaar met de ‘Johanna Hoogenraadde’ van rederij Michel de Heijer het Kanaal over te steken.

Op 9 april 1806 overleed de 58-jarige Willem Batavus te Braunschweig tijdens een bezoek aan zijn dochter Louise (1770 – 1819). Hij werd daar in het Duitse Niedersachsen begraven. Maar anderhalve eeuw later, op 28 april 1958, werd zijn lijk overgebracht naar de grafkelder van in de Nieuwe Kerk te Delft (waar overigens Wilhelmina de Ranitz weigerde bij aanwezig te zijn).

Gerelateerd:

[link] Neporanje Leugens (in chronologische volgorde)
[link] Pateo TV, afl. 22: Openheid over Oranje

Dit artikel is op zondag 11 maart 2018 geschreven door Johan Oldenkamp.